گلیم اصطلاحی است برای منسوجات بزرگ بافته شده از پشم که درغرب آسیا ، درمناطق فارسی زبان به ویژه در ایران، استفاده می شود. در مناطق ترکیِ آسیای غربی هم به آن گلیم گفته می شود. گلیم، در واقع نوعی فرش تخت بافته شده توسط خانواده های کوچ نشین و عشایر برای مصارف مختلف است. در درجه اول گلیم به طورانحصاری برای پوشاندن وسایل خانه و تزیین داخلی خانه ها استفاده میشد. اما گلیم ها بیشتر توسط زنانی تولید شده اند که چشم شان به سمت طراحی با احساس رنگی زیادی دارند. این گلیم های دست بافت به دلیل رنگ غنی، طرح های متنوع، ساختار بافت کنترل شده استادانه و بافت ظریفشان شگفتی انگیز هستند .
ساختار و تکنیک تمام بافت های تخت ایرانی، از جمله گلیم ها، روی تارهای افقی (رو زمینی) یا عمودی (داری، دیواری) بافته شده اند. طیف گسترده ای از بافته های تخت بافته شده توسط عشایر و روستاییان در سراسر ایران با استفاده از این فناوری اساسی بافندگی به دست آمده است. یکی از ویژگیهای این بافته ها آن است که نخهای پود در حین بافت چنان محکم بسته می شوند که نخ های تار را کاملاً پوشش میدهند. این امر باعث می شود که فقط نخ های پود در منسوجات تمام شده قابل مشاهده باشند. این دو ویژگی بافته ها، از زمان باستان بدون تغییر مانده است. بافته، طرح مشابهی را در دو طرف تولید می کند. بسته به عملکرد و / یا سنت، برخی از بافندگان انتهای نخ های اضافی پود را با دقت پنهان می کنند. این بافته های ناپیوسته را دستکاری میکنند تا جلوه های متنوع رنگی و متفاوتی مانند پارچه خارج از مرکز ایجاد کنند.
گلیم های ایرانی
گلیمهای ایرانی را میتوان در سه گروه تقسیم‌بندی کرد که عبارت‌اند از:
- گلیم ساده یا دورو یا تخت (Flat Kilim)
- گلیم یک رو یا سوماک (Sumak Kilim)
- گلیمهای خاص یا گلیمهای یک رو ولی غیر سوماک
گلیمهای ساده یا دورو یا تخت:
برای بافت این نوع گلیم‌ها از روش پودگذاری استفاده شده وضخامت کمتری نسبت به انواع دیگر گلیم دارد. نگاره‌های دوروی گلیم یکسان و در نهایت میتوان از دو سمت (پشت و روی) آن استفاده نمود. گلیمهای قشقایی، گلیمهای سنه و بیجار در کردستان و مسند و گلیمهای ساده در اردبیل، گلیمهای سمنان، زنجان و غیره در این گروه قرار دارند.
گلیمهای یک رو یا سوماک
نام سوماک از نام «شامخیا» شهری در قفقاز گرفته شده که در آن‌جا در طی قرن‌ها، گلیمهای ظریف گلدار پودی بافته شده است. بافت سوماک بیشتر با بافت پودِ پیچ انجام می‌گیرد. ظریف‌ترین گلیمهای سوماک از قفقاز می‌آید و از قرن بیستم در ایران و ترکیه نیز تولید می‌شود. این گلیم‌ها از ضخامت بیشتری نسبت به گلیمهای ساده و معمولی برخوردار است و دارای تار و پود پیچش و پود نازک است.
پودپیچشی در حالت حرکت و چرخش به دور نخهای چله یا تار ایجاد نقش میکند و با عبور تار دیگری آن هم به‌صورت سراسری بر روی هر نخ بافت صورت می‌گیرد و در نهایت با کوبیدن آن به کمک شانه؛ دفه؛ دفتین و نظایر آن عمل بافت صورت می‌پذیرد و چون اضافات پود پیچشی به پشت گلیم می‌رود و مخفی می‌ماند، گلیمی ضخیم‌تر از گلیم معمولی و یک رو پدید می‌آید. نخستین تولیدکنندگان و استفاده‌کنندگان گلیمهای ساده و سوماک‌ها عشایر بوده‌‌اند که قرن‌ها پس از بافت گلیمهای ساده و احساس نیاز به زیراندازی ضخیم‌تر و کامل‌تر از گلیم، سوماک پدید آمد. به عقیده محققان ؛ سوماک را با توجه به خصوصیات بافت، تنوع مواد اولیه و کامل‌تر شدن نقش‌ها و سایر ویژگی‌ها میتوان حلقه‌ی واسطی را بین گلیم و قالی در تاریخ فرش‌بافی و در مسیر تکاملی بافت گلیم تا قالی دانست. «ورنی» که در استان‌های اردبیل و آذربایجان شرقی بافته می‌شود، «شیر یکی پیچ» که بافت آن در استان کرمان صورت می‌پذیرد، «رندی» که در استان‌های فارس و خوزستان بافته می‌شود در این گروه قرار دارند.